1918 rok odzyskanie niepodległości przez Polskę.
1918 rok odzyskanie niepodległości przez Polskę.
Początek I wojny światowej (1914) wzmocnił niepodległościowe aspiracje Polaków, które rozwijały się pod wpływem wydarzeń następnych lat. Niemcy i Austro-Węgry zadeklarowały utworzenie państwa polskiego w akcie 5 listopada 1916, a rewolucje rosyjskie (1917) przyniosły korzystne dla Polski zmiany na wschodzie: upadek caratu i osłabienie zaborczego państwa.

W takiej sytuacji dotychczasowi zachodni sprzymierzeńcy Rosji, Anglia i Francja, z większym zainteresowaniem traktowali sprawę polską. Stany Zjednoczone, w orędziu prezydenta Wilsona, uznały utworzenie niepodległej Polski w „etnicznych granicach" za jeden z warunków zakończenia wojny.

Polacy wykorzystali szanse płynące ze zmiany układu sił w polityce międzynarodowej. W sierpniu 1914 Józef Piłsudski, były socjalista i rewolucjonista, dzięki pomocy austriackiej rozpoczął działania wojskowe. Najpierw stworzył kompanię kadrową, potem brygady Legionów, a także konspiracyjną Polską Organizację Wojskową. Natomiast po stronie rosyjskiej przez kilka miesięcy walczył Legion Puławski związany politycznie z Narodową Demokracją (endecją). W 1917 we Francji powstała Błękitna Armia złożona z polskich emigrantów i jeńców z armii państw centralnych. To tylko najważniejsze struktury zbrojne, które wspierały aktywność polityczną i dyplomatyczną w sprawie polskiej. Na forum międzynarodowym najbardziej znacząca była działalność Romana Dmowskiego, głównego ideologa endecji, który działał najpierw w Rosji, później na Zachodzie, a w 1917 utworzył Komitet Narodowy Polski, z siedzibą w Paryżu, uznawany za namiastkę rządu przyszłego państwa.

Tymczasem w październiku na ziemiach polskich stacjonowały jeszcze wojska niemieckie i austro-węgierskie, w Warszawie działała powołana przez okupantów polska Rada Regencyjna, ale na prowincji tworzono już niezależne instytucje przyszłego państwa. Tak było między innymi w Krakowie, Cieszynie, Lwowie, Poznaniu. W Lublinie 7 listopada powstał Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej z socjalistą Ignacym Daszyńskim na czele. Lokalny zasięg oddziaływania tego rządu i lewicowo-ludowy charakter ograniczały jego znaczenie, jednak zapowiedziane reformy socjalne (w tym nadziały ziemi), 8-godzinny dzień pracy oraz proponowany parlamentarno-gabinetowy ustrój przyszłego państwa stwarzały  standardy polityczne i musiały być uwzględnione w priorytetach przyszłych władz. Osłabiało to także wpływ programu rewolucyjnych rad tworzonych na ziemiach polskich na wzór bolszewicki.

Rząd lubelski budził obawy kół prawicowo-endeckich, które nie mogły przejąć władzy od bliskich im ideowo, acz pozbawionych autorytetu politycznego członków Rady Regencyjnej.

W tej sytuacji mężem opatrznościowym stał się Józef Piłsudski, który od ponad roku więziony był przez Niemców za odmowę złożenia przysięgi wojskowej. Uwolniony pod koniec wojny, przybył do Warszawy 10 listopada i nazajutrz rozpoczął przejmowanie władzy nad wojskiem, przygotowania do tworzenia rządu oraz przeprowadzenia wyborów do sejmu, a także organizowanie najważniejszych działań o charakterze państwowotwórczym. Były to przede wszystkim noty dyplomatyczne dla zagranicy oraz akty ustrojowe na potrzeby krajowe. Powołał rząd z socjalistą Jędrzejem Moraczewskim na czele, a sam objął funkcję Tymczasowego Naczelnika Państwa.

Tworzenie polskich instytucji i przejmowanie władzy z rąk wojsk okupacyjnych odbywało się na ogół spokojnie. Dzięki zręcznym negocjacjom i presji patriotycznej udało się bez większych konfliktów zbrojnych doprowadzić do ewakuacji Niemców i Austriaków z terenów centralnej Polski. Już jednak na początku listopada rozpoczęły się walki z Ukraińcami o Lwów. W grudniu wybuchło powstanie w Wielkopolsce. Niejasna była przynależność państwowa Wilna, Gdańska, Śląska, Warmii i Mazur. O granicach Polski debatowano na konferencji paryskiej, gdzie zdolności dyplomatyczne i erudycja Dmowskiego wspierały wojskowe i organizacyjne wysiłki Piłsudskiego w kraju.

Ogromna dynamika zdarzeń i zjawisk z czasu odzyskiwania wolności połączona była na ogół z korzystnym dla Polski rozwojem sytuacji zewnętrznej, ale przede wszystkim wynikała z patriotycznej postawy tysięcy obywateli nowego państwa, zaangażowanych od miesięcy i lat w działania niepodległościowe. Entuzjazm towarzyszył zarówno przywracaniu narodowej symboliki - biało-czerwone barwy, królewski orzeł jako godło - jak i konkretnym działaniom organizacyjnym - straż obywatelska, samorząd lokalny. Patriotyczna żarliwość nie mogła jednak zmienić realiów gospodarczo-społecznych odradzającego się państwa. Te były bardzo trudne, zarówno z powodu polityki zaborców, ograniczających inwestycje na niepewnych przygranicznych terenach, jak i w związku z katastrofalnym skutkiem działań wojennych. Straty przemysłu przekraczały roczny dochód narodowy Polski. Tylko w 1915 Rosjanie wywieźli ponad 150 fabryk, a kilkakrotne przetoczenie się wojsk we wschodniej części kraju zrujnowało wieś (i tak zubożałą w tych regionach). Ogółem szacowano, że w ciągu sześciu wojennych lat (1914-1920) majątek narodowy został zniszczony w ponad 30%. Odbudowa kraju i zniwelowanie dysproporcji gospodarczych między dawnymi zaborami wymagały dziesięcioleci. Tymczasem priorytetem było utrzymanie niepodległości, ustalenie granic państwa oraz stworzenia praw i instytucji Rzeczypospolitej. I wszystkie te zadania musiały być realizowane jednocześnie.

Komentarze

https://minds.pl/assets/images/user-avatar-s.jpg

0 comment

Nikt jeszcze nie napisał komentarza!