Wbrew woli lewicy utworzono senat i odrzucono propozycje autonomii dla mniejszości narodowych oraz upaństwowienia części gospodarki. Kompromis osiągnięto przy prezydencie, od którego nie wymagano już bycia Polakiem i katolikiem. Uroczyste uchwalenie konstytucji nastąpiło 17 marca.
Postanowienia konstytucji marcowej z 1921 roku
Najważniejsze jej postanowienia czyniły z Polski klasyczną republikę parlamentarno-gabinetową. Prezydent, wybierany na 7 lat przez Zgromadzenia Narodowe, miał kompetencje reprezentacyjne. Główny ciężar władzy spoczywał na parlamencie, zarówno w zakresie stanowienia prawa, jak i kreacji oraz kontroli władzy wykonawczej. Przy niestabilnych układach partyjnych i młodej demokracji był to ułomny system polityczny. Jednocześnie konstytucja dawała wzorce praworządności i wolności. Składały się na to artykuły mówiące o trójpodziale władzy oraz prawach obywatelskich do samoorganizacji i publicznego wyrażania swoich przekonań. Kadencja parlamentu miała trwać 5 lat, czynne prawo wyborcze przysługiwało obywatelom od 21 lat (sejm) lub 30 lat (senat). Cenzus wieku dla kandydatów na posłów ustalono na 25 lat, a na senatorów - na 40 lat.
Sejmowi podlegała Najwyższa Izba Kontroli Państwa, a sądownictwo pozostawało niezależne: sędziowie mieli być niezawiśli i nieusuwalni, z immunitetem. Ustawa zasadnicza wprowadzała cywilny nadzór nad armią, swobodny dostęp wszystkich obywateli do urzędów publicznych, obowiązkową naukę w szkołach powszechnych (państwowe i samorządowe były bezpłatne), ubezpieczenia społeczne. Konstytucja chroniła własność, ale ograniczała też swobodę obrotu ziemią. Zapisy o wolności sumienia i wyznania uzupełniało określenie Kościoła katolickiego jako zajmującego naczelne miejsce wśród równouprawnionych wyznań. Zawarty w 1925 konkordat uniezależniał polski Kościół od stolic arcybiskupich w innych państwach. Dawał niemal pełną swobodę w obsadzie stanowisk
kościelnych w RP i większą niż w innych krajach niezależność od państwa. Potwierdzone zostały prawa Kościoła do majątku, z wyjątkiem dóbr ziemskich, które miały podlegać parcelacji na zasadach ogólnych.
Uchwalenie konstytucji marcowej niewiele zmieniło w realiach politycznych, społecznych i gospodarczych. Na wsi, gdzie mieszkało 64% obywateli, najważniejsza była sprawa reformy rolnej, którą w sejmie uchwalono dwukrotnie (1919 i 1920). Reforma przewidywała wywłaszczenie właścicieli wielkich majątków za odszkodowaniem od państwa oraz nadanie tej ziemi małorolnym i bezrolnym chłopom. Miało to pomóc w pozyskaniu mieszkańców wsi dla niepodległej Polski, ale gdy państwo okrzepło, realizację reformy wyhamowano, powołując się na prawo własności. W miastach problemem było bezrobocie. Na wsi również występował nadmiar rąk do pracy, 3 miliony ludzi nie miało własnych gospodarstw. Analfabetyzm dotykał jednej trzeciej mieszkańców Polski, na wsi było to średnio 38%. Szczegółowe dane na ten temat ilustrują ogromne zróżnicowanie kraju -przykładowo, gdy w woj. wielkopolskim 4% mieszkańców wsi nie umiało czytać i pisać, ten sam wskaźnik w woj. poleskim wynosił aż 78%.
Budżet państwa obciążały wydatki wojskowe (50-60%). Pod koniec 1920 deficyt przekraczał dochody skarbu nawet pięciokrotnie, co powodowało inflację. Spadek wartości pieniądza miał też dobre strony, jak wzrost eksportu czy pobudzenie konsumpcji, a zakończenie działań wojennych i ukształtowanie granic pozwoliło rządowi skupić się na sprawach gospodarczych. Brakowało jednak stabilności - w latach 1920-1922 funkcjonowało kolejno siedem gabinetów rządowych. Wybory parlamentarne oraz prezydenckie miały ustabilizować politykę i państwo.
Komentarze
0 comment