Czym jest inteligencja?

Pytanie „Jakie zdolności psychiczne odgrywają rolę w my­leniu i postrzeganiu?" interesowało już starożytnych filozofów, kapłanów i lekarzy. Obecnie na te pytania próbuje znaleźć odpowiedź zajmująca się inteligencją dziedzina współczesnej psychologii - psychologia procesów poznawczych.

Im bardziej oczywiste wydaje się nam, co należy rozumieć )od pojęciem inteligencji, tym większe trudności sprawia nam )pisanie jej w postaci dowiedzionej naukowo teorii. Obecnie najbardziej rozpowszechniona jest proponowana przez Williama Sterna i Edowarda Claparede ogólna definicja, mówiąca, że „inteligencja jest zdolnością do przezwyciężania trudności w nowych sytuacjach". Ale zdolność tę posiada nie tylko czło­wiek, można się na nią natknąć również w królestwie zwierząt. W wypadku gdy zwierzęta kilku gatunków sporządzają specjal­ne kije, kamienie albo gąbki i celowo używają ich w poszukiwa­niu pożywienia, mówi się o inteligencji praktycznej. W świecie zwierzęcym też można zaobserwować inteligentne metody po­lowań, np. szympansy przygotowują specjalne wędki do wywa­biania agresywnych wędrownych mrówek z ich podziemnych gniazd, aby później zjeść owady.

Zróżnicowane definicje badacza inteligencji Howarda Gard- nera przybliżają nam nieco jej istotę. Podaje on siedem róż­nych jej rodzajów:

⦁    inteligencja językowa,

⦁    inteligencja muzyczna,

⦁    inteligencja logiczno-matematyczna,

⦁    zdolność orientacji przestrzennej,

⦁    inteligencja ciała i zmysł kinestetyczny,

⦁    inteligencja intra- i interpersonalna (emocjonalna)

inteligencja organiczna (instynktowna).

Wymienione rodzaje inteligencji posiada każdy człowiek, ale wyrażają się one w różnym stopniu. Dlatego niektórzy z naszych przodków skuteczniej polowali na zwierzęta łowne (dziś powie­dzielibyśmy, że byli zdolniejsi motorycznie), inni zaś byli bardziej uważni i dlatego wcześniej rejestrowali sytuacje zagrożenia (w tym wypadku można mówić o wybitnej inteligencji audytywnej). Talent muzyczny wyraźnie zaznacza się u słynnych muzy­ków. Sportowcy dysponują organiczną inteligencją ruchową. Dokonania takich filozofów, jak Kartezjusz, Leibniz i Blaise Pascal, są oczywistym dowodem, że przejawy pewnych zdolności mo­gą prowadzić do przełomowych odkryć w różnych dziedzinach wiedzy. Dlatego musimy porzucić wyobrażenie, że istnieje tylko jeden rodzaj inteligencji. Inteligencja składa się raczej z wielu komponentów, które mogą ujawniać się w różnym nasileniu.

Obecnie naukowcy uzgodnili kilka podstawowych założeń teoretycznych. Za główne zdolności inteligencji racjonalnej uważa się:

⦁    zdolności językowe,

⦁    umiejętność rozwiązywania problemów,

⦁    zdolność orientacji przestrzennej.

Zdolności językowe przejawiają się na przykład w rozumieniu czytanego tekstu, w umiejętności formułowania ustnych wypowiedzi i słownictwie. Do rozwiązywania problemów potrzebna jest zdolność rozpoznawania sedna problemu, znajdowania optymalnego sposobu jego rozwiązania i umie­jętności podejmowania właściwych decyzji. Inteligencja prze­strzenna wyraża się np. w zdolności znajdowania najkrótszej lub najszybszej drogi do celu.

Kolejnymi składnikami inteligencji są zdolności społeczne (inteligencja inter- oraz intrapersonalna), takie jak znajomość ludzi, samego siebie i umiejętność dostosowywania się do innych. Te właśnie cechy, nazwane inteligencją emocjonalną, zyskują obecnie coraz większe znaczenie. Wszyscy ludzie dyspo­nują inteligencją racjonalną i emocjonalną, ale obydwie wyraża­ją się w różnym stopniu. Klasyczne testy na inteligencję mają na celu uchwycenie indywidualnych różnic inteligencji racjonalnej.

W Niemczech do mierzenia inteligencji racjonalnej najczę­ściej używa się testu (zwanego HAWIE) opracowanego przez Amerykanina Davida Wechslera. Ale ilorazy inteligencji (zwa­ne też współczynnikami IQ) w zasadzie nie mówią nic o oso­bowości człowieka i nie mierzą stopnia rozwoju inteligencji emocjonalnej. Mimo to mogą mieć pewne znaczenie w prze­widywaniu wyników w nauce i osiągnięć w pracy.

Inteligencja, a wyniki w nauce

Wprawdzie osiągnięcia w szkole i wyniki testów na inteligen­cję korelują ze sobą, ale mimo to inteligentny student lub uczeń może oblać egzamin nie dlatego, że zabrakło mu inte­ligencji, ale z powodu braku takich cech jak cierpliwość, moty­wacja czy zainteresowanie przedmiotem.

Również możliwości osiągania celów przez osoby zakwali­fikowane na podstawie ilorazu inteligencji do grupy psychicz­nie „upośledzonych" mogą się znacznie różnić, jeśli się je tylko odpowiednio stymuluje.

Aby opanować pewną dziedzinę, zawsze trzeba włożyć okre­śloną dozę wysiłku. Dzieci inteligentne nie są jednak w żadnym razie bardziej pracowite i gorliwe niż te mniej zdolne. Jak wy­nika z tego przykładu, oprócz inteligencji decydujący wpływ na osiąganie sukcesów mają również inne czynniki.

Inteligencja, a sukcesy zawodowe

Wiele badań w tym zakresie wykazało, że wysoki współczyn­nik inteligencji nie jest wyznacznikiem sukcesów zawodo­wych. Uczestnicy badań, zakwalifikowani do grupy osób bar­dzo inteligentnych, nie odnosili więcej sukcesów ani w życiu prywatnym, ani zawodowym od tych mniej inteligentnych. Dlatego inteligencja jest wprawdzie warunkiem koniecznym, ale nie wystarczającym do osiągnięcia sukcesu. Wobec tego na podstawie ilorazu inteligencji można tylko warunkowo przewidzieć status zawodowy.

Inteligencja, a udane życie

Iloraz inteligencji tylko w 20% decyduje o sukcesach i zadowo­leniu z życia. Wysoki współczynnik inteligencji racjonalnej, okre­ślanej na podstawie testów, nie jest zatem gwarancją sukcesu we wszystkich dziedzinach życia. Wyraźnie inne czynniki odgry­wają znacznie większą rolę niż sama racjonalna inteligencja. Obecnie określa się je pojęciem inteligencji emocjonalnej.