Po czym poznać, że człowiek kłamie? Jak zdemaskować kłamcę?

Kłamiemy niemal w każdych okolicznościach. Gdy chcemy coś zyskać, komuś zaszkodzić, ukryć swój niecny czyn. Kłamiemy dla zabawy lub aby ochronić siebie lub bliskie nam osoby w nieprzyjemnych sytuacjach. Czasem kłamiemy też by nie zranić uczuć kogoś, na kim nam zależy, ponieważ prawda może być boleśniejsza niż kłamstwo. Nie istnieje człowiek, który nigdy w życiu nie skłamał. Jak rozpoznać, kiedy ktoś kłamie? Co dzieje się w mózgu podczas kłamania?

KŁAMSTWO TO STRES

Świadome kłamstwo wywołuje w mózgu reakcję stresową, która objawia się zmianami fizycznymi. Podwyższa się ciśnienie krwi, przyspiesza oddech, drży głos. Kłamiący zaczyna się pocić, wilgotnieją mu ręce. Do twarzy zaczyna mu spływać więcej krwi. Nieświadomie stosuje gesty, które doświadczony obserwator szybko zauważy i na tej podstawie odkryje, że jego rozmówca kłamie. Czy trudno zdemaskować kłamstwo, kiedy teoretycznie znamy sposoby, jak je udowodnić?

KTO ODKRYJE KŁAMSTWO

Na amerykańskim uniwersytecie w San Francisco naukowcy przeprowadzili badanie umiejętności demaskowania kłamstwa na grupie 13 000 ochotników. Okazało się, że zaledwie 31 osób potrafiło zawsze wykryć oszustwo - bez względu na to, czy chodziło o myśli, emocje czy uczynki - opisuje Maureen O'Sullivan, psycholog prowadząca badania. W innych testach ludzie, którzy mieli odkryć kłamstwo, pomyślnie demaskowali oszustwa w zaledwie 57%. Biorąc pod uwagę to, że są dwie możliwości (prawda lub fałsz), 50% to wynik odpowiedzi przypadkowych.

Co robi człowiek, który kłamie?

1. Często przełyka

Ludzie, którzy świadomie nie mówię prawdy, o wiele częściej przełykają ślinę. Odkryli to w 1996 roku psy­chologowie z uniwersytetu w amerykańskim Portsmouth, którzy obserwowali zachowania niewerbalne (mowę ciała) osób kłamiących. Specjaliści przypusz­czają, że jest to wynik podwyższonego stresu, który odczuwa kłamiący. Mięśnie wokół przełyku zaciskają się, a to zmusza człowieka do częstszego przełykania.

2. Oblizuje usta

Ciągłe oblizywanie ust świadczy o nerwowości i wska­ zuje na możliwość kłamania. Według naukowców jest to kolejny wynik stresu, przy którym spada produkcja śliny. Kłamca ma uczucie suchych ust i podświadomie oblizuje je lub gryzie. Uwaga - człowiek oblizuje wargi również, gdy patrzy na jedzenie, kiedy chce mu się pić lub chce kogoś uwieść.

3. Czerwieni się lub blednie

Nagłe zaczerwienienie lub blednięcie twarzy naszego rozmówcy może wskazywać na to, że mamy do czy­nienia z kłamcą. Również w tym przypadku wynika to ze stresu, który wpływa na zmiany ukrwienia twarzy. W ten sposób można łatwo wykryć kłamstwo, oczywi­ście jeśli nie natrafimy na tzw. błąd Otella.Tak określa się sytuację, w której niewinna osoba boi się, że nikt jej nie uwierzy, chociaż mówi prawdę.

4. Zmienia mu się głos

Nerwowość podczas kłamania sprawia, że kłamcy za­czyna drżeć głos. Wyniki komputerowej analizy głosu opublikowane w 2007 roku wykazały, że zwłaszcza u kłamiących kobiet zmienia się wysokość głosu,. Je­śli kobieta świadomie kłamie, mówi wyższym tonem niż w normalnych warunkach. Badania opublikowane w 1997 roku wykazały natomiast, że ludzie podczas kłamania często dostają lekkiej zadyszki.

5. Chowa ręce

Gestykulowanie również zdradza nerwowość i stres. Trudno też nad tym zapanować, dlatego kłamcy czę­ sto podświadomie chowają ręce za plecy albo krzy­żują je przed sobą. Człowiek musi jednak bardzo się natrudzić, by wytrzymać w tej nienaturalnej pozycji. Kolejnym przejawem kłamania jest gryzienie palców lub obgryzanie paznokci.

6. Ucieka wzrokiem

To chyba najbardziej zauważalny przejaw kłamania. Według badań szwajcarskiego psychologa Klausa Scherera z 2003 roku większość ludzi nie jest w sta­nie utrzymać kontaktu wzrokowego podczas kłamania. W normalnej sytuacji ludzie patrzą sobie w oczy przez około połowę czasu rozmowy. Jeśli świadomie kłamią, czas kontaktu wzrokowego zmniejsza się dwukrotnie.

7. Pokasłuje, odchrząkuje

Kłamca nieustannie pokasłuje i odchrząkuje. W ten sposób podświadomie maskuje zdenerwowanie z powodu kłamania. Stara się również zyskać czas na wymyślenie szczegółów opowiadanej nieprawdziwej historii poprzez częstsze stosowanie przerywników wypełniających zdania („ehm',' „hmmm" „eee" itp.).

Oczywiście, przyczyną pokasływania może być też zwyczajne przeziębienie lub inna choroba.

8. Zmienia tempo mowy

Jeśli rozmówca chce coś przed nami zataić lub opo­wiedzieć wymyśloną historię, zmienia się tempo jego mowy. Będzie przyspieszać lub spowalniać mówie­nie w zależności od tego, jak szybko wymyśli nowe szczegóły i wydarzenia, które chce dodać do swego opowiadania, lub na odwrót - gdy chce coś zataić. Nie zawsze jest to jednak objaw kłamania - zmiany tempa muszą być częste i nagłe.

9. Rozszerzają mu się źrenice

Jeśli nawet znajdzie się człowiek, który zdoła opano­wać wszystkie wspomniane dotąd objawy kłamania, to na pewno jednego zjawiska nie będzie w stanie kontrolować. Badania na brytyjskim Uniwersytecie w Stirling wykazały, że podczas stresu, jaki niesie za sobą kłamstwo, wyraźnie powiększają się źrenice. Oprócz tego kłamcy o wiele częściej mrugają, co jest także wynikiem nerwowości.